Schemat żywienia dziecka w 1. roku życia

Karmienie naturalne

O zaletach mleka mamy

Karmienie mlekiem kobiecym jest najlepszym i najbezpieczniejszym sposobem żywienia niemowląt. Zapewnia wszystkie niezbędne składniki pokarmowe, które są idealnie dostosowane pod względem ilości, jakości i proporcji do potrzeb rozwijającego się dziecka oraz do jego możliwości trawiennych i wydalniczych. Mleko kobiece zawiera szereg substancji aktywnych, które wspomagają trawienie węglowodanów i tłuszczów, a także wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Ponadto w pokarmie kobiecym występują przeciwciała, które chronią niemowlaka przed ciężkimi zakażeniami układu pokarmowego i oddechowego. Karmienie mlekiem mamy zmniejsza ryzyko pojawienia się w wieku późniejszym nadwagi, otyłości, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy czy wad zgryzu. Bliski kontakt z mamą daje również komfort psychiczny, poczucie bezpieczeństwa i przyczynia się do lepszego rozwoju intelektualnego malucha.

Skład pokarmu kobiecego

Pokarm kobiecy jest idealnie dostosowany do aktualnych potrzeb dziecka. Białka zawarte w mleku mamy są pełnowartościowe, czyli zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy, a dzięki przewadze białek serwatkowych są łatwo trawione i w 100% wykorzystywane przez dziecko. Laktoza jest głównym węglowodanem występującym w mleku. Natomiast substancje tłuszczowe oprócz dostarczania energii są także źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (DHA-dokozaheksaenowy i ARA-arachidonowy) potrzebnych do prawidłowego rozwoju układu nerwowego i narządu wzroku.

Skład mleka zmienia się w zależności od wielu czynników. Pod koniec III trymestru, aż do około 5. dnia po porodzie gruczoły sutkowe zaczynają produkować i wydzielać siarę, która zawiera dużo białka, immunoglobulin, substancji odpornościowych, czynników wzrostu, hormonów, enzymów, składników mineralnych oraz witamin. Między 5. a 14. dniem pojawia się mleko przejściowe, w którym stopniowo zmniejsza się ilość białka, a zwiększa ilość laktozy i tłuszczów. Około 3. tygodnia po porodzie gruczoły sutkowe przystosowują się do stałej produkcji mleka dojrzałego. Skład mleka dojrzałego również nie jest stały. Czynniki wpływające na skład pokarmu to:

• czas trwania ciąży: mleko mamy karmiącej wcześniaka zawiera zdecydowanie więcej białka

• faza karmienia: na początku karmienia pokarm jest bardziej rozwodniony aby zaspokoić pragnienie dziecka, następnie zwiększa się zawartość tłuszczu (dlatego niezwykle istotny jest odpowiednio długi czas przystawiania dziecka do każdej piersi)

• pora dnia: w nocy pokarm zawiera zdecydowanie więcej tłuszczu (dlatego tak ważne jest nocne karmienie)

• stosowana dieta: znaczenie ma głównie rodzaj i ilość spożywanych tłuszczów (zawartość DHA w mleku ludzkim wykazuje duże wahania i odzwierciedla dietę matki)

Co zrobić by karmienie było efektywne?

Karmienie należy rozpocząć bezpośrednio po porodzie, najpóźniej w pierwszej godzinie życia (jeżeli oczywiście nie ma okoliczności uniemożliwiających takie postępowanie). Skuteczne karmienie piersią w pierwszych dniach życia zwiększa gwarancję długotrwałego pozostania przy naturalnym karmieniu. W pierwszych tygodniach należy pozwolić dziecku jeść tyle razy ile chce i jak długo chce (karmienie na żądanie). Początkowo może to być od 12 do nawet 20 razy na dobę.

Częstą przyczyną niepowodzenia lub zaniechania karmienia naturalnego są tak zwane kryzysy laktacyjne. Najczęściej występują w 3 i 6 tygodniu oraz 3 i 6 miesiącu życia dziecka. Są one związane z fazą intensywnego wzrostu niemowlęcia a objawiają się tym, że dziecko chce być częściej (lub cały czas) przy piersi. Rozwiązaniem jest dostosowanie się do potrzeb dziecka i karmienie tak często jak tego potrzebuje. Po kilku dniach organizm matki zacznie produkować wystarczające ilości pokarmu. Należy pamiętać, że podstawowym i decydującym czynnikiem zapewniającym prawidłowe i dostateczne wytwarzanie pokarmu jest ssanie.

Kiedy i jak wprowadzać pierwsze produkty?

Departament Matki i Dziecka Ministerstwa Zdrowia rekomenduje wyłączne karmienie piersią jako optymalny i wzorcowy sposób żywienia niemowląt do ukończenia 6. miesiąca życia oraz kontynuację karmienia piersią przy jednoczesnym podawaniu pokarmów uzupełniających nawet do drugiego roku życia. W okresie pierwszych 6 miesięcy życia pokarm mamy w 100% zaspokaja potrzeby malucha. Nie trzeba podawać innych płynów, chyba, że dziecko wymiotuje lub gorączkuje. W następnych miesiącach (od 7. do 18.-24.), kontynuując karmienie naturalne, należy stopniowo podawać nowe produkty tak, aby do ukończenia 2. roku życia przejść do „diety rodzinnej”. Pokarmy początkowo powinny mieć konsystencję płynną. Stopniowo należy przechodzić od konsystencji papkowatej przez grudkową i ostatecznie kończąc na twardej. Nowe produkty wprowadzamy pojedynczo, w niewielkich ilościach, najlepiej po karmieniu piersią. Kolejność wprowadzania pokarmów zależy od regionalnych zwyczajów żywieniowych i stanu zdrowia dziecka (obciążenie alergią).

5-6 miesiąc życia

Warzywa gotowane: marchew, ziemniak, dynia, brokuł, burak, pietruszka. Najlepiej aby warzywa korzenne pochodziły ze sprawdzonych upraw, ponieważ często są zanieczyszczone pestycydami i azotanami.

Mięso gotowane: początkowo miksowane, potem mielone i drobno siekane. Zaleca się mięso drobiowe, z królika, jagnięcinę, wołowinę. Mięso podajemy bez wywaru, który może działać uczulająco. Początkowo porcje wielkości około 10 g gotowanego mięsa dziennie, następnie 20 g pod koniec 1 r.ż.

Gluten: zaleca się, aby pierwszym posiłkiem zawierającym gluten była kaszka manna dodawana do przecieru jarzynowego w ilości 2-3 g (około pół łyżeczki) na 100 ml. Przyjmuje się, że karmienie piersią co najmniej co 6. miesiąca życia i wprowadzenie glutenu w 5. miesiącu mogą opóźniać ujawnienie się celiakii.

Owoce, soki owocowe: najlepiej aby były to soki przecierowe z owoców o niskich właściwościach alergizujących jak jabłko czy gruszka. Początkowo w ilości 30-50 g do maksymalnie 150 g u starszych niemowląt.

Produkty bezglutenowe: kleiki, kaszki ryżowe lub kukurydziane.

Jajo: w szczególności żółtko jaja kurzego, jako źródło tłuszczu, kalorii, witamin z grupy B oraz żelaza.

Woda: bez ograniczeń. Woda źródlana, naturalna woda mineralna (niskozmineralizowana, niskosodowa, niskosiarczanowa).

7-12 miesiąc życia

Ryby: szczególnie tłuste ryby morskie (śledź, łosoś, szprot). Nie należy podawać ryb drapieżnych. Początkowo małymi porcjami, raz w tygodniu. Jeżeli dziecko dobrze reaguje, podawać 1-2 razy w tygodniu.

Jogurt, kefir, sery: kilka razy w tygodniu. Produkty tylko naturalne.

Warzywa surowe: miękkie kawałki podawane do ręki

Karmienie mlekiem modyfikowanym

Czym jest mleko modyfikowane?

Jeżeli niemowlę nie jest karmione naturalnie, wymaga ono podania produktu zastępującego mleko matki. Mleko modyfikowane (MM) zwykle produkowane jest z mleka krowiego, które w procesach technologicznych poddawane jest niezbędnym zmianom ilościowym i jakościowym, tak aby jak najbardziej przypominało mleko kobiece. Preparaty mlekozastępcze mogą być również wytwarzane z hydrolizatów białka (białko jest rozłożone na mniejsze cząsteczki-aminokwasy i peptydy) lub izolatów białka sojowego.  Mleko modyfikowane powinno sprawić, aby tempo wzrastania i wskaźniki przemiany materii u niemowląt karmionych sztucznie były maksymalnie zbliżone do obserwowanych u niemowląt karmionych wyłącznie piersią. Mimo ciągłego doskonalenia preparatów mlekozastępczych odtworzenie składu mleka kobiecego nie jest możliwe, między innymi ze względu na to, iż skład mleka ludzkiego nie jest stały.

Mleko modyfikowane przyjmowane w pierwszym roku życia dzielimy na początkowe i następne.

Mleko początkowe jest najbardziej upodobnione pod względem składu do mleka kobiecego i jest przeznaczone dla najmłodszych niemowląt do 4. miesiąca życia, ale można je podawać również przez cały pierwszy rok życia. Preparat ten zaspokaja w całości zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne składniki odżywcze. Zawiera zwiększoną ilość białek serwatkowych (min. 60%) w porównaniu do kazeiny (max. 40%).

Mleko następne przeznaczone jest dla niemowląt od 5. miesiąca życia. Wymagania co do stopnia  modyfikacji są znacznie mniejsze niż w przypadku mleka początkowego. Proporcje białek serwatkowych do kazeiny są najczęściej takie jak w mleku krowim (20-80%).

Zasady karmienia mlekiem modyfikowanym

W przypadku karmienia MM nie sprawdza się zasada karmienia „na żądanie”, gdyż mogłoby to doprowadzić do stałego przekarmienia i otyłości. Przy wprowadzaniu karmienia sztucznego należy pamiętać o dopajaniu malucha wodą.

W pierwszych 10 dniach życia dziecka, wraz ze zwiększeniem objętości żołądka, zmienia się wielkość posiłku noworodka, która zależna jest również od wagi urodzeniowej. Objętość można orientacyjnie obliczyć korzystając ze wzoru: objętość mleka (ml) = 10 x (n-1), gdzie n oznacza dzień życia noworodka.

Po 10. dniu objętość żołądka nie zwiększa się już tak szybko i pod koniec 1. miesiąca życia wynosi około 100-110 ml. Objętość posiłku można orientacyjnie obliczyć ze wzoru: objętość posiłku (ml) = 100 ml + (n x 10) ml, gdzie n oznacza miesiąc życia dziecka.

Jak przygotować mleko?

Ze względu na to, iż mleko modyfikowane nie jest produktem sterylnym należy zachować pewne zasady podczas przygotowywania mieszanki:

-świeżą porcję mleka należy przygotować bezpośrednio przed każdym karmieniem

-pozostałość po karmieniu należy wyrzucić i nie wykorzystywać podczas kolejnego karmienia

-gotowych mieszanek nie należy przechowywać w termosach ani podgrzewaczach do butelek

Należy dokładnie przestrzegać zaleceń producenta dotyczących przygotowania mieszanki aby mleko było odpowiednio rozcieńczone.

Rozszerzanie diety

Między 4. a 6. miesiącem życia (w zależności od indywidualnego tempa rozwoju) wskazane jest stopniowe rozszerzanie diety o posiłki bezmleczne, bezglutenowe oraz zawierające gluten. Zgodnie z aktualnymi badaniami należy unikać zbyt wczesnego (poniżej 4. miesiąca życia) jak i zbyt późnego (powyżej 7. miesiąca życia) wprowadzania glutenu do diety dziecka. Gluten wprowadzamy nie wcześniej niż w 5. i nie później niż w 6. m.ż. zaczynając od dawki ekspozycyjnej, tj 2-3 g/100 ml. Kolejne produkty włączamy w podobnej kolejności jak u dzieci karmionych naturalnie, z tą różnicą, że pierwszy nowy posiłek włączamy już w 5. miesiącu. Najlepiej aby pierwszym posiłkiem były gotowane warzywa, natomiast po około 2 tygodniach można wprowadzić owoce (cały czas kontynuując podawanie warzyw). Jednocześnie można wprowadzić jajo, a w szczególności żółtko jaja kurzego.

Aktualnie nie ma dowodów naukowych uzasadniających opóźnienie wprowadzenia do diety białka jaja kurzego. Ważnym składnikiem diety niemowlęcia jest mięso, które jest źródłem między innymi żelaza. Początkowo podajemy ok 10 g gotowanego mięsa dziennie do przecieru jarzynowego. Ilość tą stopniowo zwiększamy do ok 20 g pod koniec 1 r. ż. Pierwszymi produktami mięsnymi wprowadzanymi do diety dziecka powinien być drób, wołowina, jagnięcina lub królik. Między 7. a 8. miesiącem życia należy wprowadzić do diety ryby (1-2 razy w tygodniu), w szczególności tłuste ryby morskie (śledź, łosoś, szprot). Jako dodatek do potraw, np. do zupy jarzynowej, powinno się stosować tłuszcze spożywcze.

Mogą to być: masło, oliwa z oliwek lub olej rzepakowy. Przetwory mleczne (jogurt naturalny, sery, kefir) można podawać już od 7-8 m.ż. Posiłki bezmleczne powinny stopniowo zastępować mleko, tak aby pod koniec 1 r.ż. niemowlę otrzymywało 2 lub maksymalnie 3 posiłki mleczne. Ilość soków wypijanych w ciągu dnia nie powinna być większa niż 150 ml, przy czym soki i owoce liczone są w jednej racji pokarmowej, z preferencją udziału świeżych owoców. Powinny to być produkty 100% przecierowe, bez dodatku cukru, pasteryzowane. Soki nie służą do zaspokajania pragnienia i nie powinny zastępować wody. Nie jest wskazane podawanie soków między posiłkami, aby nie ograniczać uczucia głodu.

Piśmiennictwo:

1. Woś , Staszewska-Kwak A., „Żywienie dzieci”. Wyd. PZWL, Warszawa 2008
2. Langley-Evans S., „Żywienie, wpływ na zdrowie człowieka”. Wyd. PZWL ,Warszawa 2014
3. Szajewska H., Albrecht P., „Jak żywić niemowlęta i małe dzieci”. Wyd. PZWL Warszawa 2009
4. ptp.edu.pl
5. Murkoff H., „Pierwszy rok życia dziecka”, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2011
6. http://mp.pl/artykuly/49024

Przeczytaj więcej na temat żywienia niemowląt: > LINK